Piotr Piasecki, Prezes Polskiej Izby Firm Szkoleniowych
W ostatnich kilkudziesięciu latach, świat zmienia się szybciej niż kiedykolwiek wcześniej. Niemal każdego dnia pojawiają się nowe informacje, wydarzenia, odkrycia. Na naszych oczach realizuje się skokowy postęp technologiczny. Przykładem może być rewolucja teleinformatyczna zapoczątkowana na szeroką skalę wraz z upowszechnieniem telefonów komórkowych, komputerów i internetu. Systematycznie powstają nowe zawody a maleje zapotrzebowanie na stare. Wg. danych Komisji Europejskiej w 2010 roku jedynie 15% nowo utworzonych miejsc pracy będzie przeznaczonych dla osób o niskich kwalifikacjach, zaś 50% nowych miejsc pracy będzie wymagało kwalifikacji na poziomie szkolnictwa wyższego. Już 30 lat temu Alvin Toffler w „Szoku przyszłości” dostrzegł zjawisko tych zmian i stwierdził, że większość ludzi będzie potrzebowała pomocy, by adaptować się do coraz szybciej przeobrażającego się świata. Przepowiadał, że jeżeli nie zostanie stworzony specjalny system wsparcia, coraz więcej osób będzie zdezorientowanych, sfrustrowanych i bezradnych. Toffler stwierdził, że istotą takiego „systemu wsparcia” jest możliwość ciągłego uczenia się, rozwijania i poszukiwania odpowiedzi na zmieniającą się rzeczywistość.
W tych okolicznościach, na początku lat 70-tych, zrodziła się uniwersalna i humanistyczna koncepcja edukacji przez całe życie (UNESCO) i zakładała model społeczeństwa, którego funkcjonowanie uzależnione jest od jednostek potrafiących analizować oraz przetwarzać nową wiedzę i dostępne informacje i które zasadza się na postawach i wartościach kształtowanych poczuciem odpowiedzialności.
Głównym przesłaniem stało się: „każdy człowiek ma prawo i powinien uczyć się przez całe swoje życie”. Jednak z powodu kryzysu gospodarczego idea nie doczekała się praktycznej realizacji.
„Kiedy tworzysz plany na jeden rok, zasiej zboże. Kiedy tworzysz plany na dziesięć lat, zasadź drzewa. Kiedy tworzysz plany na całe życie – kształć ludzi.”
Chińskie przysłowie: Guanzi (ok. 645 p.n.e.)
W latach 90 tych idea powróciła w dyskusji nad przyszłością społeczeństw Europy. Koncepcja edukacji przez całe życie (publikacja UNESCO „Edukacja: jest w niej ukryty skarb” – 1996) jest kontynuacją koncepcji z lat 70 tych i zakłada że u progu XXI wieku edukacja z racji swej misji i rozlicznych form, jakie przybiera, powinna obejmować, od dzieciństwa po kres życia, wszystkie zabiegi, które pozwoliłyby każdej jednostce poznanie dynamiki świata, innych ludzi i siebie samego przez elastyczne łączenie czterech fundamentalnych zasad uczenia się:
- uczyć się, aby wiedzieć,
- uczyć się, aby działać,
- uczyć się, aby żyć wspólnie,
- uczyć się, aby być.
W 2000 roku została ogłoszona tzw. Strategia Lizbońska, której głównym celem stało się aby w 2010 roku Unia Europejska była najbardziej konkurencyjną i dynamicznie rozwijającą się na świecie gospodarką opartą na wiedzy, a jej system edukacji i kształcenia, stał się światowym wyznacznikiem jakości. Stwierdzono, że Europa weszła w „wiek wiedzy”, który będzie miał wpływ na życie kulturalne, gospodarcze i społeczne. Stwierdzono, że udanemu przejściu do gospodarki i społeczeństwa opartego na wiedzy musi towarzyszyć zwiększony nacisk na uczenie się przez całe życie, a najważniejsze zmiany należy wprowadzić w systemach edukacji i szkoleń.
Jak praktycznie rozumieć ideę lifelong learning?
Lifelong learning (Komisja Europejska – Bruksela 2001) to: „wszelkie działania związane z uczeniem się przez całe życie, zmierzające do poprawy poziomu wiedzy, umiejętności i kompetencji w perspektywie osobistej, obywatelskiej, społecznej i/lub związanej z zatrudnieniem”.
Wśród cech łączących wszystkie podejścia do idei lifelong learning wyróżnić można kilka elementów:
- ludzie uczą się na wszystkich etapach swego życia – uczenie się widziane jest jako proces wzdłuż i w szerz życia człowieka (od kołyski do grobu, w środowisku szkolnym, zawodowym i poza nim)
- system edukacji to nauka począwszy od etapu przedszkolnego do emerytalnego obejmuje całe spektrum kształcenia formalnego, nieformalnego i kształcenia odbywającego się incydentalnie w różnych sytuacjach życiowych
- cele uczenia się obejmują kwestie związane z zatrudnieniem, aktywnym obywatelstwem, osobistym spełnieniem się i włączeniem się do społeczeństwa
- Człowiek i jego samorealizacja są w centrum uwagi, co podkreśla znaczenie autentycznej równości szans i jakości w uczeniu się
Społeczeństwo oparte na wiedzy (Polska Izba Firm Szkoleniowych proponuje termin „Społeczeństwo wiedzy”) – Społeczeństwo, którego procesy i praktyki są oparte na wytwarzaniu, upowszechnianiu i stosowaniu wiedzy.
Społeczność ucząca się – Społeczność, która szeroko promuje kulturę uczenia się rozwijając efektywnie współpracę lokalną w całym społeczeństwie i zachęca do nauki osoby indywidualne i organizacje.
„Człowieka nie można niczego nauczyć. Można mu tylko ułatwić naukę”.
Galileusz
Idea budowania społeczności uczących się oznacza takie działania, które tworzą środowisko, które sprzyja samorealizacji, rozwojowi, uczeniu się i współdziałaniu. Kluczową rolę odgrywają w niej służby publiczne, które są odpowiedzialne za tworzenie podstaw systemowych. Należą do nich:
- Wspieranie aktywności jednostek i grup
- Poradnictwo i informowanie,
- Walidacja,
- Ułatwianie dostępu, wsparcie procesów uczenia
Dlatego też przed organizatorami edukacji stoi kilka wyzwań (KE 2006):
- Zwiększenie uczestnictwa w kształceniu dorosłych i uczynienie go bardziej dostępnym dla wszystkich min. poprzez wysokiej jakości systemy poradnictwa i informowania opartych na podejściu skoncentrowanym wokół ucznia, a także ukierunkowanych zachęt finansowych dla jednostek.
- Wsparcie kultury jakości w kształceniu dorosłych poprzez inwestycje w poprawę metod nauczania i w materiały dostosowane do potrzeb dorosłych uczniów, wprowadzenie mechanizmów zapewniania jakości. Stałe podnoszenie kwalifikacji i poprawy umiejętności osób zajmujących się nauczaniem dorosłych.
- Wdrożenie systemów potwierdzania i uznawania uczenia się nieformalnego i pozaformalnego w oparciu o wspólne europejskie zasady dotyczące potwierdzania i uznawania.
- Zapewnienie wystarczających nakładów na kształcenie i szkolenie osób starszych i imigrantów, oraz stworzenie systemu kształcenia i szkolenia odpowiadającego potrzebom tych grup.
Warto do tego dodać potrzebę zbliżenia edukacji do rynku pracy i osobistych potrzeb ludzi, potrzebę zwiększenia wkładu sektora prywatnego w szkolnictwo wyższe, edukację dorosłych i ustawiczne szkolenie zawodowe co powinno odzwierciedlać wspólną odpowiedzialność pracodawców i pracowników za rozwój kompetencji. Warto też uwzględnić kwestię rozwijania alternatywnych form uczenia np. uczenia na odległość i e-learningu. Samorządy i władze lokalne odgrywają tutaj ważną rolę jako organizator edukacji (OECD 2006). Powinny rozwijać się w roli koordynatora informacji o możliwościach uzyskania porady i pomocy, dostępnej oferty edukacyjnej (w tym szkoleń) oraz możliwości weryfikacji kwalifikacji i uzyskiwania dyplomów. Ponadto powinny inicjować działania na rzecz zapewnienia adekwatności i wysokiej jakości uczenia. To wymusza budowanie sieci, tworzenie form i kanałów współpracy i koordynację pomiędzy administracją samorządową, władzami, instytucjami uczenia dorosłych, firmami doradczo – szkoleniowymi i partnerami rynku pracy. Całość tych połączeń można nazwać mianem:
„Partnerstwa na rzecz uczenia się i rozwoju”
Jaką rolę w tym procesie ma do odegrania system oświaty? Oprócz klasycznie rozumianego wychowania i dostarczania wiedzy i rozwijania umiejętności (wiedza ogólna, specjalistyczna), które prowadzi do zdobycia kwalifikacji, uzyskania wybranego zawodu oraz umożliwia funkcjonowanie w dorosłym życiu, system edukacji musi przygotować młodych ludzi do uczenia się przez całe życie, tak aby odbywało się ono z własnej woli i było naturalnym elementem ich życia. Dodatkowe działania mogą obejmować m.in. obszary:
- wyrabiania nawyku uczenia się
- nabywania umiejętności uczenia się, planowania rozwoju, umiejętności niezbędnych w życiu społecznym
- wyrabiania proaktywnej postawy dbałości o własny rozwój
- wyrabiania „ciekawości świata” i rozwijania zainteresowań
- zacieśniania współpracy z rodzinami i całą społecznością
- przeciwdziałania „wychodzeniu ze szkoły” i porażce edukacyjnej
- kształtowanie dojrzałości absolwentów i przygotowywanie ich do elastycznych zachowań na rynku pracy
Generalnym wyzwaniem staje się powodowanie cyklicznych powrotów „ucznia” do nauki. Jak stwierdzono w badaniach – w różnych formach edukacji przez całe życie uczestniczą te osoby, dla których dotychczasowe kształcenie okazało się wartościowym doświadczeniem oraz te osoby, u których wykształcił się nawyk uczenia się. Zatem zadaniem nowoczesnego systemu edukacji zawodowej, oprócz przygotowania do wykonywania danego zawodu, umożliwienie nabycia podstawowych kompetencji niezbędnych na rynku pracy jest wyrobienie postawy do ciągłego uczenia się w obszarze zawodowym oraz pokazanie możliwych ścieżek rozwoju umożliwiających dopasowanie jednostki do wymagań rynku pracy.
Jaką rolę ma tutaj do odegrania rynek kursów i szkoleń? Z racji swojej mobilności, różnorodności oferty i bliskości z rynkiem pracy, może stanowić swoiste przedłużenie i uzupełnienie działań tradycyjnej oświaty. Dzięki ukierunkowaniu na konkretne obszary kompetencji, krótkie formy pracy oraz aktywne metody dydaktyczne, znacznie zwiększa mobilność całego systemu. Jest to jednak możliwe poprzez wzajemne powiązanie i uzupełnianie się w swoich rolach i zadaniach przez poszczególne podmioty związane z edukacją. Czynnikiem spajającym powinny być min.:
- odpowiednie bazy danych i zintegrowane informatory edukacyjne
- standardy i opisy zawodowe
- modułowe i porównywalne programy edukacyjne opisane językiem wynikowym (opisującym co po danym działaniu uczestnik będzie wiedział lub umiał, jak zmieni się jego postawa?)
- system uznawania kwalifikacji bez względu na źródło ich uzyskania
- audyty kompetencyjne dla osób oraz badania potrzeb pracowników i pracodawców
- Pomoc w zakresie tworzenia planów rozwoju osobistego i zawodowego
Jeżeli do tego dodamy poszukiwanie źródeł i tworzenie mechanizmów finansowania uczenia się oraz tworzenie odpowiednich warunków formalno-prawnych, możemy mówić o praktycznym tworzeniu środowiska uczenia się. W takim, już istniejącym środowisku, możliwe są kolejne działania o charakterze systemowym i nie systemowym stanowiące istotę społeczności uczącej się.
Jak zatem przełożyć ideę uczenia się przez cale życie na lokalne działania?
Samorządy powinny odpowiedzieć sobie na kilka kluczowych kwestii:
- Jak rozpoznać potencjał swojego regionu do budowy partnerstwa na rzecz edukacji?
- Jak zapewnić współpracę całego systemu, wykorzystanie jego mocnych stron (podmioty) i jego koncentrację wokół ucznia?
- Jak zapewnić finansowanie systemu?
- Jak zapewnić dostęp do informacji o możliwościach rozwojowych i poszerzania kwalifikacji?
- Jak zapewnić diagnozowanie potrzeb edukacyjnych i dopasowanie oferty (min. do lokalnego i ogólnego rynku pracy i różnych potrzeb społecznych)?
- Jak zdiagnozować bariery uczenia się i dostępu do edukacji?
- Jak zapewnić system wsparcia planowanie i realizacji rozwoju osobistego i zawodowego?
- Jak zapewnić uznawanie nie uznawanych formalnie kompetencji?
Idea uczenia się przez całe życie wymaga oddzielnej uwagi ze strony władz i wymaga partnerstwa i zaangażowania wielu różnych podmiotów. Warto zatem zainicjować dialog w tej sprawie. Z jednej strony zebrać informacje o potencjalnych możliwościach a z drugiej o istniejących potrzebach. Warto stworzyć filary do tworzenia społeczności uczącej się i warto sięgnąć po dofinansowanie działań z Europejskiego Funduszu Społecznego. Jednak powodzenie przedsięwzięć na rzecz uczenia się przez całe życie zależeć będzie od rzetelności ich przemyślenia i przygotowania oraz od dopasowania do zmian o charakterze ogólnopolskim. Na pewno warto zacząć już dzisiaj gdyż znajduje się to w zasięgu ręki.
W kolejnych artykułach zajmiemy się kwestią korzystania z pozaformalnych form uczenia się, ich uznawania i możliwości ich powiązania z formalnym systemem edukacji, zagadnieniami profesjonalizacji uczenia (opisy nowoczesnych zawodów trenera, coacha, lektora). Przyjrzymy się dobrym praktykom w obszarze budowania partnerstw na rzecz uczenia i zagadnieniem roli EFS jako narzędzia finansowego wsparcia idei uczenia się przez całe życie.
Źródło:
www.doradcasamorzadowy.pl