Kształcenie ustawiczne
w Polsce
Zgodnie z ustawą o systemie oświaty (art. 3 pkt 17) przez kształcenie ustawiczne należy rozumieć „kształcenie w szkołach dla dorosłych, a także uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych przez osoby, które spełniły obowiązek szkolny”. Zgodnie z tą definicją kształcenie ustawiczne w Polsce nie jest tożsame z pojęciem kształcenia ustawicznego w Unii Europejskiej, traktowanym tam jako kształcenie przez całe życie (ang. lifelong learning). Pojecie lifelong learning (uczenie się przez całe życie) powinno dotyczyć uczenia się od fazy przedszkolnej do późnej emerytalnej, włączając w to całe spektrum uczenia się formalnego (w szkołach i innych placówkach systemu edukacji), pozaformalnego (w instytucjach poza system edukacji) i nieformalnego (naturalnego). Ponadto, powinno się ono odnosić do wszelkiej, trwającej przez całe życie, aktywności uczenia się, mającej na celu rozwój wiedzy, kompetencji i umiejętności w perspektywie osobistej, obywatelskiej, społecznej oraz zorientowanej na zatrudnienie. W końcu, zasadniczym odniesieniem w tym względzie powinna być „osoba jako podmiot uczenia się, co podkreślać ma znaczenie prawdziwej równości szans i jakości w procesie uczenia się.” Kształcenie ustawiczne w Polsce regulują następujące akty prawne:
- Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU 2004 nr 256 poz. 2572 z późniejszymi zmianami)
- Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r.o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DzU nr 99 poz. 1001 z późniejszymi zmianami)
- Kodeks pracy
Dodatkowo zadania edukacji ustawicznej w Polsce określają dokumenty rządowe. Są to:
- Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2010
- Strategia Rozwoju Edukacji na lata 2007–2013
- Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007–2013 – zadania zawarte w tym planie dotyczące edukacji będą realizowane za pomocą Programu Operacyjnego „Wykształcenie i kompetencje”,
oraz dokumenty Unii Europejskiej:
- Deklaracja Kopenhaska, przyjęta przez ministrów ds. kształcenia zawodowego i szkoleń państw UE oraz Komisję Europejską w Kopenhadze w 2002 roku. Deklaracja ta dotyczy wzmocnienia współpracy europejskiej w dziedzinie kształcenia zawodowego i szkoleń poprzez tworzenie „Europy Wiedzy” oraz zapewnienie powszechności dostępu do rynku pracy.
- Zintegrowane wytyczne na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia 2005–2008. W dokumencie tym zaleca się inwestowanie w działania służące poprawie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych społeczeństwa oraz rozwojowi uczenia się przez całe życie.
- Strategiczne wytyczne Wspólnoty dotyczące polityki spójności na lata 2007–2013. W dokumencie tym wskazuje się na konieczność wspierania reform systemów edukacji i szkoleń jako priorytetowych dla konwergencji oraz konkurencyjności i zatrudnienia w regionach.
Kształcenie ustawiczne w Polsce w ramach systemu oświaty jest organizowane i prowadzone w:
- szkołach dla dorosłych,
- placówkach kształcenia ustawicznego, placówkach kształcenia praktycznego, ośrodkach dokształcania i doskonalenia zawodowego.
Ponadto kształcenie ustawiczne może być realizowane na zasadach określonych w przepisach o działalności gospodarczej (tzw. zasadach komercyjnych) lub na zasadach wynikających z innych przepisów, np. przepisów dotyczących wykonywania zawodów regulowanych.
Zasady podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych określają Minister Edukacji i Nauki oraz Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami.
W raporcie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu pn. Modernizacja kształcenia ustawicznego i kształcenia dorosłych w Polsce, jako integralnych części uczenia się przez całe życie – szkolenie ustawiczne jest określane jako „kompleks procesów oświatowych (formalnych, nieformalnych i incydentalnych), które niezależnie od treści, poziomu i metod umożliwiają uzupełnienie wykształcenia w formach szkolnych i pozaszkolnych, dzięki czemu osoby dorosłe rozwijają swoje zdolności, wzbogacają wiedzę, udoskonalają kwalifikacje zawodowe lub zdobywają nowy zawód, zmieniają swoje postawy”.
Zob. Słownik: kształcenie formalne, kształcenie nieformalne, kształcenie incydentalne.
Formy kształcenia ustawicznego różnią się zarówno czasem trwania, jak i zakresem i poziomem merytorycznym i obejmują:
- odczyty, filmy, wystawy, publikacje;
- seminaria, sympozja, konferencje, warsztaty szkoleniowe;
- nauczanie na odległość;
- nauczanie otwarte, samokształcenie kierowane;
- wszechnice akademickie;
- kursy, szkolenia: specjalistyczne, kwalifikacyjne, przygotowujące do zawodu;
- kształcenie w szkołach dla pracujących;
- studia podyplomowe;
- studia doktoranckie.
Cechą charakterystyczną polskiego sytemu kształcenia ustawicznego od początku lat 90. jest rozproszony i żywiołowo rozwijający się sektor usług szkoleniowych oraz zorganizowany system szkoleń dla bezrobotnych. Można zaobserwować także silne zróżnicowanie przestrzenne w lokalizacji tych usług. Prawie 95% oferty kształcenia dorosłych w systemie szkolnym dotyczy obszarów miejskich.
W obliczu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej niezbędne stało się przyśpieszenie budowania w naszym kraju otwartego i elastycznego systemu edukacji ustawicznej.
Inne ważne dokumenty, poruszające problematykę kształcenia ustawicznego z którymi warto się zapoznać, to:
- „Koncepcja wdrożenia w warunkach polskich systemu kształcenia na odległość”, które jest jednym z działań priorytetowych wymienionych w „Strategii rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2010”, mającym zwiększyć możliwości wyrównania szans edukacyjnych, w szczególności w dostosowaniu do rynku pracy na szczeblu regionalnym i lokalnym.
- Program operacyjny „Wykształcenie i kompetencje” (Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007–2013).
- Modernizacja kształcenia ustawicznego i kształcenia dorosłych w Polsce, jako integralnych części uczenia się przez całe życie (raport MENiS).
- „Edukacja i Szkolenie 2010” – wspólny raport okresowy Rady i Komisji na temat wdrażania szczegółowego programu pracy dotyczącego realizacji celów systemów edukacji i szkolenia w Europie.
- „Skuteczne inwestowanie w edukację: imperatyw dla Europy” – tłum. na język polski – Komunikat Komisji Europejskiej.
- „Edukacja w Europie: różne systemy kształcenia i szkolenia – wspólne cele do roku 2010” – broszura Komisji Europejskiej.
Źródło:
„Ustawiczne kształcenie osób dorosłych w Polsce” – raport dla OECD (30.04.04).