Przystosuj się – ucz się ustawicznie
Izabela Okrój
We współczesnym świecie opartym na mechanizmach wolnego rynku, praca stała się jedną z podstawowych dziedzin aktywności człowieka. Chcąc nadążyć za nieustannie zmieniającą się rzeczywistością ekonomiczną, naukową, czy też kulturową człowiek musi uczyć się całe życie i owa koncepcja jest powiązana z pojęciem kształcenia ustawicznego.
Potrzeba kształcenia ustawicznego wynika najczęściej z niedostatecznego wykształcenia, jakie zdobyliśmy w szkole. Okazuje się ono często przestarzałe, dlatego pojawia się konieczność jego uzupełniania i kontynuowania. Pojęcie tego typu kształcenia jest nieodzownie związane z globalnym dostępem do informacji i wiedzy bez względu na czas i przestrzeń.
Nowe technologie pozwalają się uczyć w niemal w każdym momencie, korzystając ze źródeł informacji w dowolnym miejscu. Zjawisko to ma jednak swoje konsekwencje – osoby bez odpowiednich kompetencji, kapitału, informacji zostają dotknięcie bezrobociem, nieumiejętnością wyrażenia własnych interesów, czy też w skrajnych przypadkach nawet analfabetyzmem. Taki stan potwierdza zarówno praktyka, jak i teoria kształcenia ustawicznego.
W skali jednostki uczestnictwo w kształceniu ustawicznym zapewnia jej poprawę sytuacji na rynku pracy, zmniejsza ryzyko utraty pracy oraz przyczynia się do wzrostu dochodów z zatrudnienia. Rozwój edukacji przez całe życie to także sposób na przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, większy udział w życiu społecznym oraz politycznym kraju.
Podstawę do rozwoju ekonomicznego i społecznego naszego kraju stanowi system wielopoziomowej edukacji ustawicznej i może on znacznie pomóc w sprostaniu międzynarodowej konkurencji. W Polsce wprowadzono wiele elementów wspierających kształcenie ustawiczne. Należą do nich: obowiązek ułatwienia pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych nałożonych na pracodawcę na mocy ustawy – Kodeks Pracy, ulgi podatkowe związane z wydatkami na szkolenie, szkolenie bezrobotnych i zagrożonych utratą pracy.
Badania pokazują, że w Polsce tylko 20 proc. osób aktywnych zawodowo może liczyć na dalszy rozwój w ściśle wybranym zawodzie, pozostali niestety muszą przejść różnego rodzaju przekwalifikowania. Dla porównania – w krajach Europy Zachodniej osoby pracujące zawodowo posiadają zazwyczaj kilkanaście specjalizacji zawodowych, wynikających z ustawicznego nauczania.
Europa: Uczyć się całe życie
Kształcenie ustawiczne w krajach Unii Europejskiej jest jednym z najważniejszych elementów rozwoju systemów edukacyjnych. Idea tego typu kształcenia pojawiła się w wielu raportach oświatowych, m.in. w tzw. Białej Księdze Unii Europejskiej (1995), raporcie UNESCO (1998).
Propagowanie kształcenia ustawicznego miało ogromny wpływ na przyjęcie w styczniu 1996 roku przez ministrów edukacji krajów członkowskich Organizacji i Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – systemu uczenia się przez całe życie, za bardzo ważną strategię rozwoju oświaty i systemów kształcenia oraz szkolenia pracowników i uczniów.
Bardzo ważnym etapem było przyjęcie przez Radę Europejską tzw. Strategii Lizbońskiej w 2000 roku, kiedy to stwierdzono, że Unia stanęła w obliczu zmian, które są wynikiem globalizacji i rozwoju gospodarki, opartych na wiedzy. Ustalono również, że do roku 2010 Unia Europejska powinna osiągnąć następujący cel: „Gospodarka europejska powinna stać się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarką na świecie – gospodarką opartą na wiedzy, zdolną do trwałego wzrostu, tworzącą coraz większą liczbę lepszych miejsc pracy i zapewniającą większą spójność społeczną”.
Kolejnym etapem było ogłoszenie memorandum dotyczącego kształcenia ustawicznego, w którym zanotowano, że należy położyć istotny nacisk na tego typu edukację. Uznano wówczas, że nauczanie oraz szkolenie trwające przez całe życie to najważniejszy i najlepszy sposób, aby móc sprostać wyzwaniom przynoszącym zmiany w życiu gospodarczym oraz społecznym.
Kształcenie ustawiczne w Polsce
W polskich realiach jednak kształcenie ustawiczne pojmowane jest w nieco inny sposób. Myśląc o tego typu edukacji mówimy o kształceniu w szkołach dla dorosłych, ale również uzyskiwaniu, uzupełnianiu wiedzy ogólnej oraz poszczególnych umiejętności zawodowych. Cechą charakterystyczną polskiego systemu kształceniu ustawicznego jest utożsamianie go z edukacją zawodową. Działanie to jest rozproszone i realizowane najczęściej przez rynek usług szkoleniowych, system szkolenia osób bezrobotnych lub też przez placówki publiczne np. Centra Szkolenia Ustawicznego.
Kształcenie ustawiczne w Polsce finansowane jest z wielu źródeł. Najczęściej jednak są to środki samorządów terytorialnych, wspieranych przez ministerstwo edukacji oraz inne resorty. Środki finansowe pochodzą również z Funduszu Pracy, Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Programu Wspierania Aktywności Zawodowej Osób Niepełnosprawnych. Kolejną grupę finansowania stanowią środki pomocowe z Unii Europejskiej, Banku Światowego oraz środki przedsiębiorstw i – ostatecznie – własne fundusze osób szkolących się.
Niestety nakłady na edukację i podwyższanie kwalifikacji osób dorosłych wciąż są u nas zbyt małe. Szacuje się, że nakłady budżetu na kształcenie ustawiczne w Polsce stanowią około 0,6 procent wydatków na edukację ogółem. Wydatki pracodawców na kształcenie, doskonalenie i przekwalifikowanie kadr w 2001 r. stanowiły zaledwie 0,8 procenta wszystkich kosztów pracy.
W naszym kraju organizatorami kształcenia ustawicznego są najczęściej szkoły dla dorosłych, szkoły wyższe, publiczne Centra Kształcenia Ustawicznego oraz praktycznego. W następnej kolejności kształceniem tego typu zajmują się niepubliczne, niedochodowe instytucje szkoleniowe, w tym stowarzyszenia, fundacje, spółki oraz spółdzielnie. Swoistą grupę stanowią również podmioty jednoosobowe prowadzące działalność gospodarczą.
W Polsce kształcenie ustawiczne przybiera różne formy, które różnią się czasem trwania, zakresem lub też potencjalnym poziomem merytorycznym. Najczęściej obejmują one:
– odczyty, filmy, wystawy, publikacje;
– seminaria, sympozja i konferencje szkoleniowe;
– nauczanie na odległość: korespondencyjne, za pomocą radia lub
telewizji, wspomagane komputerem i przez sieć komputerową;
– nauczanie otwarte;
– wszechnice akademickie;
– kursy, szkolenia: specjalistyczne, kwalifikacyjne, przygotowujące;
– szkoły dla pracujących;
– studia podyplomowe;
– studia doktoranckie.
Największą bazę publicznych szkoleń ustawicznych oferują w Polsce Centra Kształcenia Ustawicznego, które działają na terenie całego kraju. Pod patronatem tych placówek działają szkoły wieczorowe, zaoczne dla dorosłych. CKU przeprowadzają również kursy i egzaminy kwalifikacyjne na zdobycie tytułu zawodowego, kursy przygotowujące do egzaminów eksternistycznych w zakresie liceum ogólnokształcącego dla dorosłych (w systemie dziennym i zaocznym), techników i liceów zawodowych. W tych placówkach można także odbyć kursy wyuczające oraz przygotowujące do zawodu oraz kursy doskonalące oraz aktualizujące wiedzę.
Kolejnymi placówkami oferującymi kształcenie ustawiczne są Centra Kształcenia Praktycznego, które mieszczą się niemal we wszystkich polskich miastach. Ich nadrzędnym celem jest praktyczne przygotowanie do zawodu w specjalnościach elektrycznych, informatycznych, mechanicznych oraz wielu innych. CKP specjalizują się w organizacji zajęć praktycznych, praktyk zawodowych dla uczniów szkół średnich zawodowych, ale również i praktyk studenckich. Czasem także spełniają rolę miejsca, gdzie osoby bezrobotne mogą uzyskać przygotowanie zawodowe i poradę dotyczącą możliwości zatrudnienia w innych specjalnościach.
Odrębne miejsce w procesie kształcenia ustawicznego pełnią natomiast publiczne szkoły dla dorosłych, które mają za zadanie uzupełnianie braków w edukacji powstałych we wcześniejszych latach nauki oraz podniesienie poziomu wykształcenia. Do tych placówek uczęszczają zarówno dorośli, jak i też młodzież, która uzupełnia wykształcenie ogólne zawodowe, realizując np. obowiązek nauki zawodu w OHP.
Uniwersytety Trzeciego Wieku
Coraz większa ilość seniorów chce po przejściu na emeryturę nadal aktywnie i twórczo spędzać swój wolny czas. Niestety instytucje państwowe nie są w stanie zapewnić osobom starszym odpowiednich warunków do rozwoju ich potencjału intelektualnego, a przede wszystkim nie przygotowują seniorów do przejścia z okresu pełnej aktywności zawodowej do okresu emerytalnego. Tę właśnie lukę wypełniają Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW), które poprzez kształcenie ustawiczne, aktywizację ruchową oraz pobudzanie do twórczej aktywności wprowadzają osoby starsze w nowy świat wyzwań i poszerzania zdobytej już wiedzy.
W naszym kraju istnieją dwa typy uniwersytetów trzeciego wieku. Pierwszy – reprezentowany jest przez placówki stanowiące integralną część wyższej uczelni, kierowany najczęściej przez pełnomocnika rektora danej uczelni. Drugi zaś typ stanowią uniwersytety luźno związane z wyższą uczelnią, powołane najczęściej przez stowarzyszenia prowadzące działalność popularnonaukową oraz kulturalno-rekreacyjną. Jedna z największych tego typu placówek powstała w Krakowie pod patronatem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest to międzyuczelniane studium, które ma na celu popularyzowanie wiedzy humanistycznej, biologiczno-medycznej wśród osób starszych.
Jagielloński Uniwersytet Trzeciego Wieku został powołany w 1982 roku i oprócz profesorów wykłady, odczyty, zajęcia akademickie prowadzone są również przez studentów, których wspiera Rada Programowa, która ma wpływ na przyjmowanie do swojego gron kolejnych „starszych studentów”, którzy chcą dostosować się do warunków obecnie panujących na uczelni.
Dla wielu seniorów bardzo ważne jest uczestnictwo w zajęciach tego rodzaju placówek, a co za tym idzie – aktywne włączanie się i organizowanie pracy uniwersytetów. Potwierdzić to może fakt, że większość uniwersytetów trzeciego wieku w Polsce to organizacje społeczne, w których pracują głównie wolontariusze samodzielnie zdobywający fundusze na działalność swoich towarzystw.
Osoby starsze biorące udział w zajęciach Uniwersytetów Trzeciego Wieku mają do dyspozycji wykłady, seminaria oraz konwersatoria, podczas których mogą poszerzać wiedzę w danej dziedziny. Tego typu praktyki prowadzą do popularyzacji nauki oraz – co najważniejsze – pozwalają osobom starszym na aktywność życiową.
Wciąż za mało się uczymy
Jednak jak się okazuje udział Polaków w edukacji ustawicznej wciąż jest niezadowalający. Pomimo stosunkowo wysokiego poziomu wykształcenia naszego społeczeństwa, o wiele rzadziej bierzemy udział w dalszych etapach edukacji niż obywatele innych krajów Unii Europejskiej. Na taki stan ma przede wszystkim wpływ zbyt mała rola zakładów pracy w kształceniu ustawicznym. Przyczyn takiej sytuacji jest wiele, jednak najczęstszymi zjawiskami jest brak świadomości konieczności uzupełniania swoich kwalifikacji, brak środków finansowych lub też brak czasu na dalsze kształcenie. Niestety do takiego stanu rzeczy przyczynia się również niskie wyposażenie uczniów w szkołach w umiejętności poruszania się dynamicznie zmieniających się warunków i umiejętności szybkiego przekwalifikowania się.
Obecnie szacuje się, że w Polsce w uczeniu ustawicznym bierze udział około 20 procent osób w grupie wiekowej od 25-64 lat. Uczestnikami edukacji ustawicznej są wszystkie grupy dorosłych, ale główne osoby pracujące oraz dotknięte bezrobociem. Istnieje również grupa, którą kierują na szkolenia pracodawcy, urzędy pracy lub też jej chęć podnoszenia kwalifikacji jest prywatną inicjatywą.
Zainteresowanie kształceniem ustawicznym według ostatnich danych przejawiają w Polsce częściej mężczyźni niż kobiety. Należy jednak podkreślić, że brakuje szczegółowych informacji na temat struktury populacji uczestników kształcenia i szkolenia osób dorosłych.
Chcąc jednak sprostać zapotrzebowaniu na tego typu kształcenie oraz jego dostępność w obliczu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej przyjęto przyspieszenie budowania w naszym kraju systemu edukacji ustawicznej.
Rozwój kształcenia ustawicznego
Wraz z przystąpieniem Polski do UE powstał przygotowany przez Ministerstwo Edukacji i Sportu dokument pod nazwą „Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2010”. Ów projekt zakłada, że głównym celem strategii edukacji ustawicznej jest określenie kierunków jej rozwoju w kontekście idei uczenia się przez całe życie. Jest to kontynuacja Strategii Lizbońskiej i pozwala ona na aktywne uczestnictwo w społeczeństwie obywatelskim, dostosowywanie się do tempa zmian oraz umożliwienie uzyskania zatrudnienia.
Strategia rozwoju zakłada, że do wspierania kształcenia ustawicznego w Polsce niezbędne są działania, które mają na celu zwiększenie dostępności tego typu kształcenia. Co ważne, projekt ten koncentruje się również na podnoszeniu jakości edukacji ustawicznej, wzroście inwestycji na szkolenie oraz ułatwianie dostępu do informacji w zakresie poradnictwa oraz doradztwa.
2 sierpnia 2005 roku Rada Ministrów przyjęła kolejną strategię rozwoju edukacji na lata 2007-2013, która reguluje procesy kształcenia ustawicznego. Ma ono koncentrować się przede wszystkim na kształtowaniu postaw proedukacyjnych, upowszechnianiu edukacji, która pozwoli nabywać i doskonalić kwalifikacje zawodowe. Duży nacisk położono również na naukę języków obcych, co szczególnie wpływa na możliwość znalezienia lepszego miejsca pracy.
W strategii tej zawarto również informacje o budowie systemu uznawania kwalifikacji zawodowych poprzez wydawanie certyfikatów, które będą akceptowane przez przyszłych pracodawców. Co jednak bardzo ważne – nowa strategia zawiera również propagowanie aktywności zawodowej osób starszych i o niskich kwalifikacjach, a także osób młodych po studiach wyższych.
Konieczność zmian
Obecny kierunek zmian w gospodarce światowej pokazuje, że coraz większe znaczenie będą miały te gałęzie gospodarki, które są najbardziej zaawansowane technologicznie. Oznacza to, że największe zapotrzebowanie na pracowników wykwalifikowanych. Polska, aby stać się bardziej konkurencyjną, musi przejść wiele zmian na rynku pracy we wszystkich niemalże aspektach – począwszy od produktów po bazę szkoleniową. Wszystkie te zmiany będą niestety wymagały również od pracowników umiejętności dostosowania się.
Konieczność dalszego rozwoju edukacji ustawicznej jest wręcz wymuszona wobec niskiego poziomu kwalifikacji, które zaowocowały wzrostem bezrobocia. Niestety ten proces idzie w parze w postępującym starzeniem się ludności w Europie. Sprawia to, że potrzeba stałego dostosowywania się do warunków panujących na rynku pracy stała się jeszcze pilniejsza.
Ważne jest zatem podniesienie zasobów ludzkich poprzez kształcenie, szkolenie oraz pracę. Jest to nieodzowny warunek trwałego rozwoju gospodarczego w przyszłości, który zapewni budowę otwartego i dobrze wykształconego społeczeństwa.
Aby znaleźć swoje miejsce na rynku pracy w warunkach gospodarki rynkowej, konkurencyjności i zmieniających się realiów gospodarczych trzeba być osobą kreatywną, mobilną oraz zdolną do szybkiej adaptacji, przygotowaną do ciągłego uczenia się i doskonalenia. Dlatego nie tylko ważne jest umożliwienie młodzieży osiągnięcia wysokiego poziomu wykształcenia, ale także zdobywanie nowych kwalifikacji przez osoby już będące na rynku pracy. W zmiennych i konkurencyjnych warunkach panujących obecnie bardzo ważnym elementem edukacji staje się zatem właśnie kształcenie ustawiczne.
Źródło:
http://wiadomosci.polska.pl/specdlapolski/article,Przystosuj,id,185718.html